تاریخ و تبیینِ مفهومِ خرد

خرد چیست؟ به این پرسش نمی‌توان با تعریفی ساده پاسخ گفت، زیرا تصوری که حیوانِ عاقلِ فلسفه‌ورز از توانایی‌های خاص خویش ساخته، در طول تاریخ تغییرکرده است؛ از این رو نمی‌توان مفهموم خرد را بدون ارجاع به تاریخ مفهوم خرد روشن ساخت. ضمن این کار آشکار خواهد شد که تمام تغییرات اساسی و بسط و تکامل خرد ‘ناشی از انتقادهایی بوده‌اند که دیگر ممکن نبود آن انتقادها را در تأملات بخردانه درباره‌ی خرد نادیده گرفت. این موضوع نشان می‌دهد که خرد و نقد متعلقِ هم‌اند: خرد تنها با خودْنقادی است که خردمندی‌اش را اثبات می‌کند؛ خرد اگر نقاد نباشد، نابخرد می‌شود؛ اما دگرگونیِ مفهوم خرد همواره همواره به معنای دگرگونیِ خودِ خرد نیز بوده است. زیرا با تغییر مفهومی که خرد از خود ساخته است، خرد نیز تغییر می‌کند.